█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Rodzaj obejmujący gatunki w większości średniej wielkości, rzadziej wysokich i okazałych drzew liściastych, często sadzonych jako rośliny ozdobne, a w przypadku niektórych gatunków także jako ważne drzewa sadownicze. Charakterystycznymi cechami orzechów, poza ich dużymi, nieparzysto pierzastymi liśćmi, są także duże, kuliste lub owalne owoce z wielkimi, często jadalnymi nasionami. Wszystkie gatunki orzecha pochodzą z cieplejszych obszarów strefy klimatu umiarkowanego, jednak jako drzewa dostarczające bardzo cennych owoców, są też często uprawiane w wielu innych regionach świata, poza swoim naturalnym zasięgiem.

Rodzaj orzech obejmuje około 20 gatunków. Żaden z nich nie występuje w Polsce w stanie naturalnym. Najbardziej znany i najczęściej uprawiany jest u nas oczywiście orzech włoski (J. regia). Rzadziej można spotkać posiadającego szaroczarną korę, liście złożone z większej ilości listków (11-23 wobec 5-9 u orzecha włoskiego) a także aromatycznie pachnące i również jadalne owoce orzecha czarnego (J. nigra) oraz podobnego do niego, ale posiadającego szarą korę i niezbyt smaczne owoce orzecha szarego (J. cinerea). Jeszcze rzadsze są u nas orzechy japoński (J. sieboldiana), mandżurski (J. mandshurica) i kilka innych; gatunki te można spotkać w zasadzie jedynie w ogrodach botanicznych i nielicznych prywatnych ogrodach pasjonatów drzew.

  Występowanie / Zastosowanie

Zasięg. Cieplejsze rejony strefy umiarkowanej w Azji, Europie, Ameryce Północnej i Południowej. Z Europy pochodzi m.in. orzech włoski, z Ameryki Północnej - orzechy czarny i szary. Biotop. Zależny od gatunku. Preferencje. Rośliny o dość wysokich wymaganiach, preferują gleby głębokie, żyzne i świeże, najlepiej wapienne, przede wszystkim jednak są zdecydowanie ciepło- i światłolubne, przy tym bardzo odporne na suszę i na niskie temperatury (nieco mniej - o. włoski), jednak wrażliwe na wiosenne przymrozki. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewa długowieczne, o zróżnicowanym tempie wzrostu. Do najdłużej żyjących należy orzech włoski - może on dożywać 200-500(800) lat. Zastosowanie. Drzewa uprawiane jako sadownicze (gł. orzech włoski) i ozdobne (w Polsce poza o. włoskim najczęściej w tym charakterze występuje o. czarny). Drewno niektórych gatunków, np. orzecha włoskiego i czarnego, stanowi bardzo cenny surowiec w przemyśle meblarskim.

  Pokrój

Orzechy to w większości średnio wysokie drzewa liściaste o rozłożystej koronie. Największy w ramach rodzaju jest orzech czarny, który w swojej ojczyźnie osiąga nawet 50m wysokości (w Polsce 30m) i 2m średnicy pnia. Okazałym drzewem jest także orzech włoski. Wysokość tego popularnego w Polsce drzewa waha się w granicach 20-25m, a jego gruby, dochodzący nawet do 1.5m średnicy pień i szeroka korona wsparta na potężnych konarach mogą naprawdę budzić szacunek.

Orzech czarny w Parku Bednarskiego w Krakowie (pomnik przyrody). Wysokość 26.6m (PG, 2020, laser), obwód pnia 3.01m (PG, 2020).	Orzech szary w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie.

  Korzenie

System korzeniowy palowy - głęboki i rozłożysty, złożony ze stosunkowo małej ilości grubych korzeni (uważać przy przesadzaniu!).

  Kora

Zależna od gatunku, np. u o. włoskiego jasna i długo gładka, u szarego nieco ciemniejsza i bruzdowana, u czarnego - prawie czarna i głęboko spękana.

Kora orzechów jest silnie zróżnicowana w zależności od gatunku:
Stosunkowo gładka, jasnoszara kora orzecha włoskiego	Głęboko spękana, ciemnoszara (do czarniawej) kora orzecha czarnego	Głęboko spękana, (ciemno)szara kora orzecha szarego

Pędy i pąki / Liście Pędy grube, wypełnione blaszkowatym rdzeniem (najciemniejszym u o. szarego). Pąki okryte łuskami. Liście blaszkowate, nieparzystopierzaste, złożone z 5-15(23) listków, duże do bardzo dużych - u niektórych gatunków (np. młode osobniki J. ailantifolia) ich długość całkowita może dochodzić nawet do 1m! Po opadnięciu pozostawiają na gałęziach duże blizny liściowe w kształcie podkowy. Listki także przeważnie duże, podługowato-eliptyczne, na brzegu piłkowane (z wyj. orzecha włoskiego). Najwęższe listki występują u orzecha czarnego, jedne z najszerszych - u orzecha włoskiego. Największą liczbę listków w liściu posiadają orzechy czarny (11-23) i szary (11-19), jedną z najmniejszych - orzech włoski (5-9). U orzechów włoskiego i szarego największe są trzy szczytowe listki, a potem ich rozmiar zmniejsza się w kierunku ogonka, orzech czarny natomiast posiada liście o listkach największych mniej więcej w połowie długości liścia. Orzech szary wyróżnia się gruczołkowatym owłosieniem liści. Ustawienie: skrętoległe na ogonkach. Okres występowania: liście sezonowe, rozwój na wiosnę przeważnie późny. → Duże, pierzasto złożone liście orzecha włoskiego składają się z 5-9 całobrzegich listków.

Liście orzecha szarego są ogromne - dochodzą one do 70cm długości, a liczba ich listków wynosi 11-19. Liście są gruczołkowato owłosione, a ich listki bardzo drobno piłkowane. Jesienią przebarwiają się na intensywnie żółty kolor.

  Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, częściowo wiatro-, a częściowo owadopylne. Kwiaty męskie drobne i niepozorne, zebrane w zwisające kotki, zimują w nieokrytych łuskami pąkach. Kwiaty żeńskie wyrastające pojedynczo lub w kłosach po kilka sztuk ((J. ailantifolia)) na wierzchołkach jednorocznych krótkopędów, zielone, z dwoma charakterystycznie zagiętymi na zewnątrz żółtymi znamionami. Okres kwitnienia: V (zwykle równocześnie z rozwojem liści).

  Owoce i nasiona

Jednonasienne, duże, kuliste, owalne lub elipsoidalne (czasem gruszkowate) nibypestkowce osadzone na gałęziach pojedynczo lub w grupach po kilka sztuk (rzadko w gronach), zbudowane z dwóch koncentrycznych warstw: zewnętrznej, zielonej, po dojrzeniu niepękającej (z wyj. orzecha włoskiego) okrywy oraz zdrewniałej wewnętrznej skorupy złożonej z dwóch połówek, wewnątrz której znajduje się bardzo duże nasiono - tzw. jądro. Kulistawo-owalne owoce orzecha włoskiego mają gładką, nieowłosioną pokrywę i stosunkowo cienką wewnętrzną skorupę, ułatwiającą dostęp do relatywnie dużego jądra. Są one dokładniej opisane na stronie z opisem gatunku. Wydłużone owoce orzecha szarego są lepkie i krótko, szorstko owłosione. Ich owalna, zakończona długim szpicem skorupa ma szaroczarny kolor; jest ona bardzo gruba i twarda (trudna do rozłupania) oraz wyjątkowo ostro bruzdowana, przez co kłująca w dotyku. Mimo nieco większych rozmiarów całego owocu, jądro orzecha szarego jest dużo mniejsze niż u orzecha włoskiego. Jego małe rozmiary i niezbyt wyrazisty smak są rekompensowane przez wyjątkowo cenne właściwości odżywcze. Duże i kuliste owoce orzecha czarnego ze względu na swój kształt a także chropowatą skórkę przypominają... mandarynki; tyle, że są zielone. Charakteryzują się one wyjątkowo mocnym, aromatycznym zapachem. Trudno oddzielająca się od zewnętrznej skorupy pestka jest nieco "sercowata" lub romboidalna w kształcie, głęboko, choć nie tak ostro jak u orzecha szarego bruzdowana, ale podobnie gruba i trudna do rozłupania. Relatywnie małe jądro zawarte w bardzo masywnej skorupie jest niezwykle smaczne, aromatycznie pachnące i delikatne w smaku. Jajowate owoce orzecha ajlantolistnego są skupione w kłosy. Okres dojrzewania owoców: jesień.
█ Z botanicznego punktu widzenia owoc orzecha nie jest orzechem tylko pestkowcem (czyli utworem zbudowanym podobnie jak np. śliwka). Składa się on bowiem z jądra otoczonego przez nie jedną, a przez dwie warstwy: wewnętrzną, zdrewniałą skorupę - mezokarp, która wraz z jądrem tworzy pestkę oraz zewnętrzną, mięsistą (skórzastą) okrywę - egzokarp. (Dokładniej jest to nibypestkowiec - owoc rzekomy, w którego tworzeniu obok zalążni uczestniczy również okwiat, przysadka i podsadki.)
█ W zasadzie jedynym gatunkiem orzecha, którego owoce są produkowane na przemysłową skalę jest orzech włoski. Orzechy innych gatunków albo posiadają mniejsze jądro, albo są mniej smaczne, albo też mają dużo twardszą i trudniejszą do rozłupania skorupę, przez co ich przemysłowa produkcja jest nieopłacalna.
█ Owoce orzecha szarego mimo, że zawierają bardzo dużo tłuszczu, powodują spadek poziomu cholesterolu.
█ Łupiny (okrywy) orzechów zawierają mocny, brązowy barwnik używany dawniej do farbowania tkanin.

Owoce orzechów:
włoskiego,	szarego	i czarnego,

U góry po lewej: najbardziej znane są u nas owoce orzecha włoskiego. Nazywane tak samo jak drzewo - orzechami włoskimi - posiadają one błyszczącą i gładką łupinę zewnętrzną oraz dość cienką i kruchą skorupę. U góry w środku: elipsoidalne owoce orzecha szarego mają szorstko owłosioną, lepką okrywę zewnętrzną. U góry po prawej: kuliste owoce orzecha czarnego są większe niż u poprzednich gatunków. Ich nieowłosiona, chropowata powierzchnia przypomina nieco skórkę mandarynki. Po prawej: Całe i rozłupane pestki owoców orzecha włoskiego (u góry) szarego (po lewej) i czarnego (po prawej). Uwagę zwraca zwłaszcza bardzo ostro bruzdowana powierzchnia pestki orzecha szarego i jej długo zaostrzony koniec a także duża grubość skorupy o. szarego i czarnego. U dołu (wszystkie 3 zdjęcia): Sczczególnie atrakcyjnie prezentują się kuliste owoce orzecha czarnego. Oprócz dekoracyjnego wyglądu posiadają one wyjątkowo dobry smak, a ponadto wydzielają niezwykle mocny, aromatyczny zapach.

↓ Mezokarpy orzechów włoskiego, szarego i czarnego

↓ Nasiona orzechów włoskiego, szarego i czarnego

Owoce orzecha czarnego. Ich powierzchnia przypomina... powierzchnię księżyca?

  Drewno / Inne informacje

Drewno. Znaczenie przemysłowe posiada jedynie drewno dwóch gatunków orzecha - włoskiego i czarnego. Posiada ono kremowy biel oraz piękną, ciemnobrązowoczerwoną (o. włoski) lub czekoladowczarną (o. czarny) twardziel, jest ciężkie i twarde, stanowi bardzo cenny surowiec w przemyśle meblarskim oraz jest stosowane do produkcji elementów broni myśliwskiej. Inne informacje.
█ Uwaga! Należy unikać przesadzania i cięcia orzechów (jeśli cięcie jest konieczne - wykonujemy je wiosną).
█ Orzech czarny może niekorzystne oddziaływać na niektóre rośliny rosnące w jego bezpośredniej bliskości. Ma to związek z wydzielaną przez drzewo substancją o nazwie juglon, powodującą spowolnienie wzrostu, a czasami nawet obumieranie niektórych roślin. Niekorzystny wpływ dotyczy głównie roślin ozdobnych i może się rozciągać na odległość od kilku do nawet kilkudziesięciu metrów. Wrażliwość na juglon wykazują także niektóre zwierzęta. Jak się okazuje, orzech włoski w odróżnieniu od czarnego nie wydziela juglonu w dużych ilościach i tym samym nie stanowi zagrożenia dla innych roślin (choć czasami bywa o to błędnie posądzany).

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2025 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)