Słownik pojęć

- (inicjały, RRRR, metoda): oznaczenie kto, kiedy (w którym roku) i jaką metodą wykonał pomiar wysokości lub obwodu pnia drzewa. Przykładowo zapis (TN, 2011, laser) oznacza, że pomiaru dokonał Tomasz Niechoda w 2011 roku, za pomocą dalmierza laserowego, z kolei zapis (PG, 2010) informuje o pomiarze dokonanym przez Piotra Gacha w 2010 roku. Rozwinięcia inicjałów osób wykonujących pomiary, jak również skrótów nazw metod pomiarowych znajdują się w legendach zamieszczonych w dodatku Rekordy.
- APG, APG I, APG II: grupa najnowocześniejszych systemów klasyfikacji roślin, rozwijanych od lat 90. XX w. przez międzynarodową grupę systematyków roślin (ang. Angiosperm Phylogeny Group - stąd nazwa). Systemy te są oparte wyłącznie o kryterium pokrewieństwa roślin, bazują one na metodach biologii molekularnej (badanie kodu DNA). I i II oznaczają kolejne wersje systemu APG.
- alochtoniczny (in. obcy) gatunek: gatunek pochodzący z innego ekosystemu lub obszaru geograficznego, introdukowany celowo lub nieświadomie zawleczony na dany teren. Przeciwne znaczenie posiada termin autochtoniczny (in. rodzimy).
- autochtoniczny (in. rodzimy) gatunek: gatunek rodzimy dla danego ekosystemu lub siedliska. Przeciwne znaczenie posiada termin alochtoniczny (in. obcy).
- baldach: jeden z typów kwiatostanu.
- baldachgrono: jeden z typów kwiatostanu.
- bezpłciowe (in. wegetatywne) rozmnażanie: typ rozmnażania, w którym organizm potomny powstaje z części organizmu rodzicielskiego. Ten typ rozmnażania prowadzi do powstania klonu - rośliny potomnej o genotypie takim samym jak roślina rodzicielska, charakteryzującej się identycznymi jak ona cechami (zmiany genotypu mogą później następować w wyniku mutacji). Tworzenie klonów stanowi podstawową różnicę w stosunku do rozmnażania płciowego, polegającego na tworzeniu komórek generatywnych (gamet) i prowadzącego do powstania rośliny potomnej o innym genotypie. Przykładem często stosowanej przez drzewa techniki rozmnażania wegetatywnego jest wytwarzanie odrośli korzeniowych (np. skrzydłorzech kaukaski, sumak octowiec, topole).
- biel: fizjologicznie czynna strefa drewna pełniąca funkcję przewodzenia wody i soli mineralnych oraz gromadzenia substancji zapasowych. Wypełnia zewnętrzny pierścień w przekroju pnia (lub całość tego przekroju w przypadku drewna beztwardzielowego) i ma zwykle jasne zabarwienie (stąd nazwa). Jest "dopełnieniem" twardzieli.
- bór: patrz las iglasty.
- całobrzegi liść: liść, którego blaszka posiada gładki brzeg.
- ciernie: mocno zaostrzone wyrostki roślinne o szydłowatym kształcie, stanowiące przekształcone całe organy - liście (np. kaktusy), pędy (np. tarnina, robinia) lub rzadziej przylistki. Główne zadania cierni to ograniczenie transpiracji wody oraz obrona rośliny przed obgryzaniem przez zwierzęta. W odróżnieniu od kolców, ciernie posiadają własne wiązki przewodzące, a ich przytwierdzenie do pędu jest wzmocnione specjalną tkanką podskórną.
- Cronquista system klasyfikacji roślin: jeden z pierwszych systemów klasyfikacji roślin okrytonasiennych, opracowany w latach 60. XX w. przez Arthura Cronquista (USA), nadal często stosowany, choć stopniowo wypierany przez nowsze systemy (gównie Reveala i AGP), wyodrębnia 64 rzędy, w tym 321 rodzin.
- dłoniasto złożony liść: liść złożony, składający się z listków wyrastających promieniście z jednego punktu (np. kasztanowiec).
- długopęd: pęd drzewa lub krzewu powstający w wyniku przyrostu na długość, charakteryzujący się posiadaniem stosunkowo długich międzywęźli. Patrz także krótkopęd.
- dno kwiatowe: rozszerzona część u podstawy kwiatu, w której osadzone są pozostałe jego elementy. U niektórych roślin dno kwiatowe bierze udział w tworzeniu owocu pozornego.
- dwupienna roślina: roślina o kwiatach rozdzielnopłciowych, których oba typy - męskie (pręcikowe) i żeńskie (słupkowe) występują wyłącznie na oddzielnych osobnikach (w tym przypadku możemy więc mówić nie tylko o męskich i żeńskich kwiatach, ale też o męskich i żeńskich osobnikach). Dwupienność stanowi jeden ze sposobów eliminacji niekorzystnego zjawiska samozapylania występującego w przypadku roślin jednopiennych.
- dzielny kształt liścia: posiadający wcięcia o głębokości powyżej 2/3 połowy szerokości blaszki (a więc bardzo głębokie), jednak w odróżnieniu od liści siecznych z fragmentami blaszki wyraźnie połączonymi u nasady (przy nerwie głównym).
- endemit: takson (zwykle gatunek) o zasięgu ograniczonym do niewielkiego obszaru, nigdzie poza nim nie występujący naturalnie.
- forma: najniższa podkategoria w ramach gatunku, wyodrębniana na podstawie jednej (rzadziej kilku), zazwyczaj zmiennej (zmieniającej się np. wraz ze zmianą warunków bytowania) cechy stanowiącej niewielkie odchylenie od wzorca tego gatunku, jego podgatunku bądź odmiany. Forma jest oznaczana jako f. 'nazwa_formy'; jest to podkategoria niższa niż odmiana i podgatunek. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- gatunek: podstawowa jednostka systematyczna (in. takson); wchodzi w skład rodzaju i jest oznaczany dwuczłonowym określeniem, którego pierwszy człon (w języku łacińskim pisany z wielkiej litery) stanowi nazwę rodzaju, drugi natomiast (z małej litery) określa konkretny gatunek w ramach tego rodzaju, np. topola czarna, łac. Populus nigra. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- generatatywne rozmnażanie: patrz płciowe rozmnażanie.
- gromada: jednostka systematyczna wchodząca w skład królestwa roślin, obejmująca bezpośrednio klasy. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- grono: jeden z typów kwiatostanu.
- heterofilia: występowanie na tym samym osobniku danego gatunku dwóch lub więcej rodzajów liści (np. bluszcz pospolity, morwa biała).
- introdukowany gatunek: gatunek sztucznie wprowadzony na dany teren nie będący jego naturalnym areałem. W przypadku introdukcji niezamierzonej mówimy o zawleczeniu.
- inwazyjny gatunek: gatunek obcy o znacznej ekspansywności, rozprzestrzeniający się naturalnie lub z udziałem człowieka, stanowiący zagrożenie dla flory i/albo fauny danego ekosystemu z powodu konkurowania z gatunkami rodzimymi o niszę ekologiczną, przyczyniający się często do stopniowego wymierania niektórych gatunków miejscowych.
- jagoda: owoc o mięsistej, niepękającej owocni zbudowanej z dwóch warstw: zewnętrznego egzokarpu stanowiącego zwykle cienką, okrywającą skórkę owocu oraz zmięśniałego mezokarpu wypełniającego całe jego wnętrze. W jagodzie nie występuje zatem trzecia, najbardziej wewnętrzna warstwa czyli endokarp. Liczne zazwyczaj (rzadko jedno) nasiona jagody są umieszczone bezpośrednio w mezokarpie. Przykłady roślin wykształcających jagody: cytryna, banan, agrest, winorośl, borówka, pomidor, ogórek, arbuz, dynia, awokado /owoc 1-nasienny/.
- jednopienna roślina: roślina o kwiatach rozdzielnopłciowych, których oba typy - męskie (pręcikowe) i żeńskie (słupkowe) występują wspólnie na tym samym osobniku. Jednopienność może prowadzić do niekorzystnego zjawiska samozapylania (niebezpieczeństwo to nie występuje u roślin dwupiennych).
- jednopłciowe: patrz rozdzielnopłciowe.
- karbowany brzeg liścia: posiadający łagodne (zaokrąglone) wierzchołki i ostro wcięte doliny.
- kielich: zewnętrzna część okwiatu, składająca się z okółka zielonych zazwyczaj działek kielicha, stanowiąca osłonę wewnętrznych elementów kwiatu. Wyjątkowo u niektórych kwiatów (zwłaszcza pozbawionych korony) kielich może być barwny i stanowić powabnię dla owadów.
- klapowany kształt liścia: posiadający wcięcia (tzw. klapy) o głębokości ok. 2/3 połowy szerokości blaszki (stosunkowo głębokie).
- klapy liścia: wystające fragmenty blaszki liściowej utworzone przez występowanie stosunkowo dużych, wyraźnie widocznych wcięć.
- klasa: jednostka systematyczna wchodząca w skład gromady, obejmująca bezpośrednio rzędy. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- klon 1. komórka lub organizm będący wierną kopią genetyczną innej komórki lub organizmu (posiadającą identyczny genotyp). Klony komórek powstają przez podział miotyczny lub prosty pojedynczej komórki, klony organizmów natomiast - poprzez rozmnażanie wegetatywne (bezpłciowe) organizmu macierzystego. Osobniki będące klonami wykazują niezwykle wysoki stopień podobieństwa. 2. rodzaj drzew i krzewów należący do rodziny klonowatych.
- kłos: jeden z typów kwiatostanu.
- kolba: jeden z typów kwiatostanu.
- kolce: mocno zaostrzone wyrostki roślinne wykształcające się na łodygach (np. róża), liściach (np. ostrokrzew, ocet) lub owocach (np. kasztanowiec). Ich zadaniem jest zazwyczaj ochrona rośliny przed przez zwierzętami. W odróżnieniu od cierni, kolce nie posiadają własnych wiązek przewodzących i są stosunkowo słabo przymocowane do pędu. (Kolce występują także u zwierząt - np. jeży, ryb itp.; są one zbudowane ze sztywnych włosów, promieni płetw, łusek lub wypustek rogowych.)
- korona (dot. kwiatu): wewnętrzna część okwiatu, składająca się z okółka barwnych zazwyczaj płatków korony, stanowiąca powabnię dla zapylających kwiaty owadów i ptaków.
- korzenie czepne: korzenie wytwarzane przez rośliny pnące, służące im do mechanicznego przytwierdzania się do podpory. Dobrze znaną w Polsce rośliną tworzącą korzenie czepne jest bluszcz pospolity.
- korzenie przybyszowe: korzenie wyrastające z nietypowych miejsc, np. z pędów naziemnych (a nawet liści!), służące roślinie do rozmnażania wegetatywnego. Wyrastanie korzeni przybyszowych jest często wyzwalane przez mechaniczne uszkodzenie różnych części rośliny.
- królestwo roślin: najwyższy takson (jednostka systematyczna) w świecie roślin, obejmuje bezpośrednio gromady. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- krótkopęd: mocno skrócony pęd boczny drzewa lub krzewu, charakteryzujący się posiadaniem zredukowanych (bardzo krótkich) międzywęźli. Na krótkopędach mogą się rozwijać okółki liści (np. miłorząb) lub igieł (np. modrzew) oraz kwiaty. Patrz także długopęd.
- kultywar: jednorodna i trwała odmiana uprawna rośliny wyróżniająca się określonymi walorami użytkowymi lub estetycznymi (np. wąskokolumnowy pokrój, specyficzny kolor liści, kwiatów itp.), uzyskana w wyniku zabiegów hodowlanych. Zachowanie cech kultywaru wymaga zwykle rozmnażania wegetatywnego (są one bowiem rzadko przekazywane w procesie rozmnażania generatywnego), dlatego większość kultywarów to klony.
- kwiat: organ roślin nasiennych (in. kwiatowych) służący im do rozmnażania płciowego. Więcej - patrz Wprowadzenie - Elementy morfologii i fizjologii drzew i krzewów.

- kwiatostan: skupienie nie rozwijających się wegetatywnie rozgałęzień pędów zakończonych kwiatami. Ze względu na rodzaj budowy wyróżniamy dwa główne typy kwiatostanów: groniaste (grono, baldach, baldachgrono, kłos, kolba, główka) oraz wierzchotkowate (sierpik, wachlarzyk, podbaldach, wierzchotka dwuramienna itd.). Kwiatostany groniaste posiadają wyraźną oś główną i są otwarte, tzn. nie występuje u nich kwiat szczytowy. W przypadku kwiatostanów wierzchotkowatych oś główna jest skrócona i posiada kwiat szczytowy; przed jej zakończeniem wyrasta oś boczna także z kwiatem szczytowym itd. Oprócz wymienionych typów prostych występują także typy złożone, kiedy w miejsce kwiatu występuje "mini-kwiatostan" danego typu prostego; mówimy wówczas o kłosach złożonych (kłos, w którym na osi głównej zamiast kwiatów występują odgałęzienia boczne, a na nich dopiero kwiaty ułożone w postaci kłosów), wiechach (grono, w którym na osi głównej zamiast kwiatów wykształcają się osie boczne drugiego i dalszych rzędów, a dopiero na nich występują kwiaty), baldachach złożonych itp. → Typy kwiatostanów

- las iglasty (in. bór): las, w którym zdecydowaną większość drzew stanowią drzewa iglaste. W zależności od dominującego gatunku wyróżnia się bory sosnowe, lasy świerkowe oraz lasy jodłowe.
- las liściasty: las, w którym zdecydowaną większość drzew stanowią drzewa liściaste. W Polsce w zależności od dominującego gatunku wyróżnia się m.in. buczyny (buk zyczajny), grądy (grab pospolity, lipy, klony), łęgi (olsze czarna i szara, wierzby, topole, wiązy, jesiony) oraz olsy (olsze czarna i szara). Lasy liściaste to dominujący typ lasów naturalnych w środkowo-wschodniej Europie.
- las łęgowy (in. łęg): las porastający tereny nadrzeczne, występujący w zasięgu wód powodziowych. Spośród drzew w lesie łęgowym najczęściej występują olsze, wierzby, topole, wiązy i jesiony.
- las mieszany: las, w którym występuje znaczny udział zarówno drzew liściastych jak i iglastych; najczęściej są to dęby, buki, brzozy, sosny, świerki, jodły i modrzewie. Obecnie przeważają sadzone lasy mieszane.
- las olsowy (in. ols): las porastający siedliska bagienne, z trwale stagnującą wodą, charakteryzuje się kępową strukturą runa leśnego z "wysepkami" roślin gromadzących się wokół szyi korzeniowych olsz. Jak sama nazwa wskazuje, w olsie występują głównie olsze (czarne i szare).
- listek: jedna z blaszek składających się na liść złożony.
- liścienie: młodociane liście powstające w rozwijającym się zarodku rośliny. Liścienie mają za zadanie umożliwienie rozwoju młodej rośliny we wczesnym okresie bezpośrednio po wykiełkowaniu. W zależności od ilości liścieni w zarodku, rośliny okrytozalążkowe tradycyjnie dzieli się na jedno- i dwuliścienne. Kształt liścieni jest przeważnie zupełnie inny niż normalnych liści.
- łęg: patrz las łęgowy.
- mieszaniec: osobnik potomny powstały ze skrzyżowania (płciowego skojarzenia) rodziców należących do dwóch różnych gatunków lub rodzajów. Jeśli krzyżowanie następuje w wyniku procesu spontanicznego, mówimy o mieszańcu naturalnym, w przeciwnym przypadku mamy do czynienia z tzw. sztucznym mieszańcem. Zwykle spotykane są mieszańce gatunków należących do tego samego rodzaju, do rzadkości należą natomiast mieszańce miedzyrodzajowe (np. cyprysowiec Leylanda). Mieszańce są oznaczane znakiem mnożenia x; w przypadku mieszańców międzygatunkowych znak ten wstawiamy pomiędzy nazwę rodzajową i gatunkową (np. Populus xcanescens), dla mieszańców międzyrodzajowych stawiamy go przed nazwą rodzaju (np. x Mahoberberis neubertii). Istnieją także, choć należą do wyjątkowej rzadkości, mieszańce wegetatywne (powstają one zwykle przy szczepieniu dwóch roślin); takie mieszańce oznaczamy znakiem + (np. + Laburnum adamii = Laburnum anagyroides + Cytisus purpureus).
- mieszek: suchy, pękający, pojedynczy owoc powstały z jednego owocolistka, posiadający cienką i skórzastą owocnię. Po dojrzeniu suchy mieszek pęka najczęściej wzdłuż szwu brzusznego i wysypuje nasiona. Mieszek stanowi najbardziej pierwotny typ owocu; z roślin drzewiastych występuje on u magnolii. Jeśli w kwiecie występuje kilka niezrośniętych ze sobą owocolistków, z których każdy przekształca się w osobny mieszek, wówczas mówimy o tzw. wielomieszku.
- miodniki (in. nektarniki, nektaria): wyspecjalizowane gruczoły produkujące nektar wabiący owady; znajdują się one zazwyczaj w różnych częściach kwiatów, czasami jednak mogą też występować na innych organach, np. na liściach (tzw. nektaria pozakwiatowe).
- monotypowa jednostka systematyczna (rodzaj, rodzina, itd.): jednostka obejmująca tylko jeden bezpośrednio niższy od niej (podporządkowany) takson.
- nagie (pąki, liście itp.): inaczej nieowłosione.
- nakrzyżległe ustawienie liści (pąków): szczególny przypadek ustawienia okółkowego, w którym liście (pąki) wyrastają z węzłów symetrycznymi parami (oś symetrii stanowi pęd), przy czym sąsiednie pary są zorientowane w stosunku do siebie mniej więcej pod kątem prostym.
- naprzeciwległe ustawienie liści (pąków): szczególny przypadek ustawienia okółkowego, w którym liście (pąki) wyrastają z węzłów symetrycznymi parami (oś symetrii stanowi pęd).
- naprzemianległe ustawienie liści (pąków): szczególny przypadek ustawienia skrętoległego, w którym pojedyncze liście (pąki) wyrastające na przemian z węzłów są rozmieszczone mniej więcej w jednej płaszczyźnie.
- nasiono: organ roślin nasiennych powstający z zapylonego i zapłodnionego zalążka, zawierający zarodek otoczony tkanką zapasową i osłonięty łupiną nasienną. Funkcją nasiona jest przede wszystkim ochrona zarodka przed niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi. Więcej - patrz Wprowadzenie - Elementy morfologii i fizjologii drzew i krzewów.
- nibyjagoda: 1. jeden z mięsistych typów owocu rzekomego, powstały najczęściej z połączenia dna kwiatowego i pojedynczego, łuskowatego owocolistka kwiatu żeńskiego, zawierający zwykle tylko jedno nasiono. 2. szyszka niektórych roślin iglastych, zrośnięta mięsistymi częściami łusek (np. cis).
- niełupek: orzech (orzeszek), którego owocnia i łupina nasienna są zrośnięte razem (a więc nie można ich łatwo oddzielić od siebie czyli "ołupić" - stąd nazwa).
- nieparzystopierzasty liść: liść pierzasto złożony, składający się z nieparzystej liczby listków, posiadający listek szczytowy (np. orzech włoski, jesion wyniosły). Patrz także parzystopierzasty liść.
- obcy gatunek: patrz alochtoniczny.
- obupłciowa roślina: roślina, na której poszczególnych osobnikach występują wspólnie organy rozrodcze obu płci - zarówno męskie pręciki jak i żeńskie słupki (a zatem jest to roślina jednopienna albo o kwiatach obupłciowych).
- obupłciowe kwiaty: kwiaty, w których występują wspólnie organy rozrodcze obu płci - zarówno męskie pręciki jak i żeńskie słupki. Patrz także rozdzielnopłciowe kwiaty.
- odmiana: podkategoria wyodrębniana w ramach gatunku lub podgatunku na podstawie niewielkiego zbioru cech stanowiących drobne, zazwyczaj dziedziczne odchylenia od wzorca tego (pod)gatunku. W odróżnieniu od gatunku i podgatunku, odmiana nie posiada własnego zasięgu - jej osobniki mogą być rozproszone na dowolnym podobszarze rozsiedlenia gatunku. Odmiana jest oznaczana jako var. 'nazwa_odmiany'; jest to podkategoria niższa niż podgatunek, a wyższa niż forma. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- odrośle, odrost, pęd odroślowy: bardzo szybko rosnący pęd rozwijający się z pąków śpiących. Pędy odroślowe powstają najczęściej w wyniku uszkodzenia części nadziemnej (odrośla od pnia i gałęzi) lub podziemnej (odrośla korzeniowe) rośliny. Do drzew najbardziej intensywnie tworzących odrośla korzeniowe należą skrzydłorzech kaukaski, sumak ostowiec i topola biała.
- ogonek: organ łączący blaszkę liściową z pędem. W przypadku braku ogonka mówimy o liściach siedzących.
- okółkowe ustawienie liści (pąków): ustawienie, w którym z każdego węzła wyrasta 2 lub więcej liści (pąków). Jeśli liście te (pąki) wyrastają symetrycznymi parami (gdzie oś symetrii stanowi pęd), wówczas w zależności od wzajemnego usytuowania tych par względem siebie mówimy o ustawieniu naprzeciwległym (pary w jednej płaszczyźnie) lub nakrzyżległym (pary prostopadłe względem siebie).
- okwiat: część kwiatu służąca do ochrony organów płciowych (pręcików i słupków), często także do wabienia zwierząt zapylających kwiaty; jest złożony z kielicha i/albo korony.
- okwiat x-krotny: okwiat, którego korona składa się z x płatków.
- okwiat podwójny: okwiat złożony z kielicha i korony.
- okwiat pojedynczy: okwiat złożony tylko z kielicha albo tylko z korony.
- ols: patrz las olsowy.
- orzech, orzeszek: suchy, zamknięty i niepękający, zwykle 1-nasienny owoc odpadający w całości od rośliny matecznej. W przypadku drzew i krzewów orzech jest zwykle otoczony przez tzw. kupulę - miseczkę powstałą z przekształconych przylistków (np. dąb, buk, kasztan, leszczyna). Orzechy o niewielkich rozmiarach nazywa się orzeszkami (np. lipa, grab); są one często zaopatrzone w specjalny aparat lotny (tzw. skrzydełka) pozwalający na ich roznoszenie przez wiatr (np. brzoza, olsza). Orzeszki ze szczególnie dużymi skrzydełkami są nazywane skrzydlakami (np. klon, jesion, wiąz). Orzech, którego owocnia i łupina nasienna są zrośnięte razem nazywamy niełupkiem.
- owoc: organ roślin okrytonasiennych powstający z zalążni słupka (ewentualnie także pewnych innych części kwiatu - patrz owoc pozorny) i zawierający wewnątrz jedno lub wiele nasion. Zadaniem owocu jest osłanianie niedojrzałych nasion, a po ich dojrzeniu ułatwienie rozsiewania przez wiatr lub zwierzęta. Więcej - patrz Wprowadzenie - Elementy morfologii i fizjologii drzew i krzewów.
- owoc pozorny (in. rzekomy): owoc powstający nie tylko ze ścian zalążni słupka (jak to jest w przypadku owoców właściwych), ale także z innych części kwiatu. Najczęściej tą dodatkową częścią jest mocno rozrastające się, mięsiste dno kwiatowe (rzadziej np. okwiat). Przykładami drzew tworzących owoce pozorne są jabłonie i grusze, których właściwym owocem jest wielonasienna, skórzasta torebka natomiast miąższ powstaje ze zmięśniałego dna kwiatowego. Owoce pozorne truskawek i poziomek to tzw. wieloorzeszkowce - liczne drobne orzeszki (owoce właściwe) osadzone na rozrośniętym, soczystym dnie kwiatowym. Analogicznie owoc rzekomy maliny stanowi wielopestkowiec powstały ze zrośnięcia wielu drobnych, mięsistych pestkowców (owoce właściwe) na wspólnym, zmięśniałym dnie kwiatowym.
- owoc rzekomy: patrz owoc pozorny.
- owoc właściwy: owoc powstający wyłącznie ze ścian zalążni słupka. Patrz także owoc pozorny.
- owocnia: część owocu powstająca ze ściany zalążni (w przypadku owoców pozornych także z innych części kwiatu), otaczająca nasiona. Owocnia + nasiona = owoc.
- owocolistek: element słupka roślin nasiennych, zawierający na swej powierzchni 1 lub więcej zalążków. Zrośnięte owocolistki tworzą zalążnię, a po zapłodnieniu stają się częścią owocu.
- parzystopierzasty liść: liść pierzasto złożony, składający się z parzystej liczby listków, nie posiadający listka szczytowego (np. glediczja trójcierniowa). Patrz także nieparzystopierzasty liść.
- pąki mieszane: pąki zawierające zawiązki zarówno liści jak i kwiatów (np. jabłoń, głóg, jarząb).
- pąki przybyszowe: pąki powstające w szczególnych okolicznościach (np. zranienie) na różnych organach (w tym także na liściach i ściętych pniakach); z nich powstają m.in. odrośla od pnia i korzeniowe.
- pąki śpiące: niewidoczne pąki pełniące rolę "zapasowych". Nie rozwijają się one na wiosnę tak jak to ma miejsce w przypadku normalnych pąków, ale przez lata pozostają w uśpieniu. Ich aktywacja następuje najczęściej w sytuacji, gdy normalne pąki zostaną uszkodzone (może to także być spowodowane nagłym odsłonięciem rosnącego w zacienieniu drzewa; w tym przypadku pojawiają się liczne pędy odroślowe nazywane wilkami - np. u jesiona wyniosłego). Pąki śpiące tworzą głównie drzewa liściaste.
- pestkowiec: owoc o mięsistej owocni, zbudowanej z trzech koncentrycznych warstw: zewnętrznego egzokarpu stanowiącego zwykle cienką, okrywającą skórkę owocu, pośredniego, soczystego i często jadalnego mezokarpu oraz wewnętrznego, zdrewniałego endokarpu (tzw. pestka), zawierającego przeważnie jedno nasiono. Przykładami roślin wykształcających pestkowce są śliwy, czereśnie, brzoskwinie, palmy a także orzech włoski. Z kwiatów wielosłupkowych mogą powstawać tzw. pestkowcowe złożone lub inaczej wielopestkowce (np. malina, jeżyna).
- pierścieniowonaczyniowe drewno: drewno o mocno zróżnicowanych rozmiarowo naczyniach i wyraźnie zaznaczonych słojach. Powodem tego wyraźnego zaznaczenia słoi jest istotna różnica w strukturze naczyń pomiędzy drewnem wczesnym i późnym. W skład porowatego i zazwyczaj jasnego drewna wczesnego wchodzą liczne naczynia o dużej średnicy. W przypadku twardego, zwykle ciemnego drewna późnego mamy do czynienia z nielicznymi, małymi (zbitymi) naczyniami ułożonymi zwykle w plamki, punkty lub linie faliste. Drewno pierścieniowonaczyniowe tworzą między innymi dęby, jesiony, morwy, robinie i wiązy. Do gatunków przejściowych pomiędzy pierścieniowonaczyniowymi i rozpierzchłonaczyniowymi należy orzech włoski.
- pierzasto złożony liść: liść złożony, składający się z osi liścia i rozmieszczonych na niej blaszek liściowych - tzw. listków (np. robinia akacjowa, jesion wyniosły). Jeśli z osi liścia wyrastają nie listki, ale osie drugiego rzędu, z których dopiero wyrastają listki, mówimy o liściu podwójnie pierzasto złożonym (np. glediczja trójcierniowa).
- piłkowany brzeg liścia: posiadający ostro zakończone wierzchołki i ostro wcięte doliny.
- pionierskie rośliny: rośliny o bardzo małych wymaganiach, jako pierwsze zasiedlające tereny pozbawione wcześniej roślinności.
- płciowe (in. generatywne) rozmnażanie: rozmnażanie za pomocą haploidalnych komórek rozrodczych (gamet) - męskiej i żeńskiej, powstających zazwyczaj w wyspecjalizowanych narządach płciowych (u zwierząt) lub organach generatywnych (u roślin). Po połączeniu się dwóch komórek rozrodczych powstaje diploidalna zygota, z której rozwija się zarodek, a następnie nowy organizm. Podstawową zaletą wynikającą z tego typu rozmnażania jest różnorodność potomstwa pozwalająca organizmom rozmnażającym się płciowo na szybszą ewolucję niż u rozmnażających się bezpłciowo (organizmy potomne pochodzące z rozmnażania generatywnego różnią się bowiem genetycznie od swoich rodziców).
- podgatunek: najwyższa podkategoria w ramach gatunku, wyodrębniana na podstawie wyraźnych (choć nie na tyle, aby utworzyć oddzielny gatunek) dziedzicznych cech różniących go od wzorca gatunku; różnice te są zwykle warunkowane geograficznie, tj. związane z przystosowaniem się osobników do danego obszaru (klimatu) dlatego też podgatunek posiada zazwyczaj swój własny zasięg w ramach rozsiedlenia gatunku. Podgatunek jest oznaczany jako subsp. nazwa_podgatunku; jest to podkategoria wyższa niż odmiana i forma. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- podwójnie piłkowany brzeg liścia: brzeg piłkowany, którego ząbki także są piłkowane (na ząbkach "grubych" występują drobniejsze ząbki).
- poligamiczna roślina: roślina, na której poszczególnych osobnikach występują zarówno jedno- jak i obupłciowe kwiaty.
- poligamiczne kwiaty: "skrót myślowy" oznaczający wspólne występowanie na tym samym osobniku zarówno kwiatów jedno- jak i obupłciowych.
- półpasożyt: roślina czerpiąca wodę i sole mineralne oraz niektóre substancje odżywcze z organizmu żywiciela, ale w odróżnieniu od pasożytów prowadząca proces fotosyntezy. Przykładem półpasożyta jest jemioła.
- prątniczki: płonne (pozbawione pylników) pręciki występujące w niektórych kwiatach (np. u lipy drobnolistnej).
- pręcik: męski organ płciowy roślin kwiatowych. U roślin okrytonasiennych pręcik składa się z tzw. nitki pręcikowej oraz główki zróżnicowanej na 2 pylniki połączone ze sobą płonnym łącznikiem. U roślin nagonasiennych pręciki stanowią jedyny element bezokwiatowego kwiatu męskiego. Pręciki są zazwyczaj zebrane w okółki, tworząc tzw. pręcikowie.
- przetchlinki: fragmenty korka z luźno rozmieszczonymi komórkami, zapewniające wymianę gazową głębiej położonych tkanek z otoczeniem. Występują zarówno w tkankach okrywających pędy jak i korzenie.
- pylnik: element pręcika kwiatu wytwarzający pyłek kwiatowy. Pyłek ten powstaje w tzw. komorach pyłkowych. Dojrzałe pylniki pękają, pyłek wysypuje się i zostaje przenoszony przez wiatr lub zwierzęta (najczęściej owady), a następnie osadza się na znamionach słupków innych kwiatów (następuje zapylenie).
- pyłek kwiatowy, ziarnka pyłku: męskie komórki rozrodcze roślin nasiennych. W procesie zapylenie pyłek osiada na znamieniu słupka u roślin okrytonasiennych albo bezpośrednio na nieosłoniętych zalążkach umieszczonych na łuskach nasiennych u roślin nagonasiennych. Połączenie pyłku z zalążkiem (zapłodnienie) prowadzi do powstania zarodka nowej rośliny. Ziarnka pyłku są wytwarzane w pylnikach stanowiących elementy pręcików.
- rdzeń: znajdująca się w środku pędu tkanka zbudowana z luźno ułożonych komórek, służąca głównie do przechowywania substancji zapasowych.
- relikt (-owy, np. gatunek): termin określający współcześnie żyjące organizmy, których zasięg został znacznie ograniczony z powodu tendencji gatunku do wymierania albo (rzadziej) w związku z innymi uwarunkowaniami (np. zmianą klimatu - tzw. relikt glacjalny).
- Reveala system klasyfikacji roślin: jeden z nowszych systów klasyfikacji roślin, opracowany w latach 90. XX w. przez Jamesa L. Reveala (USA), rozwijany do 1999 r. (zastąpiony następnie przez systemy APG); obejmuje 273 rzędy w tym 551 rodzin, dzieli rośliny okrytonasienne na 5 klas, wyróżniając jednoliścienne jako osobną klasę Liliopsida, a dwuliścienne dzieląc na 4 niezależne klasy.
- rodzaj: jednostka systematyczna wchodząca w skład rodziny, obejmująca bezpośrednio gatunki. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- rodzina: jednostka systematyczna wchodząca w skład rzędu, obejmująca bezpośrednio rodzaje. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- rozdzielnopłciowa roślina: roślina, na której poszczególnych osobnikach występują organy rozrodcze tylko jednej płci - męskie pręciki albo żeńskie słupki (a zatem jest to inaczej roślina dwupienna).
- rozdzielnopłciowe (in. jednopłciowe) kwiaty: kwiaty, w których występują organy rozrodcze tylko jednej płci - męskie pręciki albo żeńskie słupki. Patrz także obupłciowe kwiaty.
- rozłupka: patrz rozłupnia.
- rozłupnia: suchy, pojedynczy, wielonasienny owoc rozpadający się po dojrzeniu na 1-nasienne, zamknięte i niepękające rozłupki. Rozłupnie tworzy większość popularnych warzyw z rodziny selerowatych (np. marcher i pietruszka).
- rozpierzchłonaczyniowe drewno: drewno o drobnych i dość równomiernie rozsianych po całej powierzchni słoja naczyniach, bez wyraźnego podziału słoja na drewno wczesne i późne (w konsekwencji także bez wyraźnych słoi). Drewno rozpierzchłonaczyniowe tworzą między innymi brzozy, buki, grusze, jabłonie, klony, leszczyny, lipy, olsze, topole i wierzby. Do gatunków przejściowych pomiędzy rozpierzchłonaczyniowymi i pierścieniowonaczyniowymi należy orzech włoski.
- rząd: jednostka systematyczna wchodząca w skład klasy, obejmująca bezpośrednio rodziny. Więcej - patrz Wprowadzenie - Systematyka.
- sadzonka: rozwijająca korzenie przybyszowe, ucięta część pędu służąca do rozmnażania wegetatywnego.
- semizielona roślina: roślina, której nie wszystkie liście opadają na zimę; część z nich, zwłaszcza podczas łagodnych zim, utrzymuje się w stanie niezeschniętym aż do wiosny i opada dopiero wraz z pojawianiem się nowych. Przykładem semizimozielonej rośliny jest ligustr pospolity.
- sieczny kształt liścia: posiadający bardzo głębokie wcięcia dochodzące niemal do połowy blaszki (nerwu głównego), z prawie wolnymi fragmentami liścia.
- siedzące (o pąkach, liściach, kwiatach i owocach): umieszczone bezpośrednio na pędzie (beztrzoneczkowe, bezogonkowe, bezszypułkowe).
- sierpik: jeden z typów kwiatostanu.
- skrętoległe ustawienie liści (pąków): ustawienie, w którym z węzłów wyrastają pojedyncze liście (pąki). Jeśli liście te (pąki) są rozmieszczone mniej więcej w jednej płaszczyźnie, mówimy o ustawieniu naprzemianległym, które stanowi szczególny przypadek ustawienia skrętoległego.
- skrzydlak: suchy, niepękający owoc niewielkich rozmiarów (orzeszek), posiadający owocnię zaopatrzoną w jeden, dwa lub więcej skrzydlastych wyrostków pozwalających na rozsiewanie przez wiatr. Drzewami tworzącymi najbardziej znane skrzydlaki są klony (ich podwójne skrzydlaki są czasem nazywane noskami) oraz jesiony (pojedyncze skrzydlaki jesionów to tzw. samary). Inne przykłady to dyskowate skrzydlaki wiązów oraz wyposażone w długie podsadki orzeszki lipy.
- słoje drewna: warstwy przyrostu rocznego drewna drzew i krzewów, widoczne z powodu różnic zabarwienia pomiędzy jaśniejszym drewnem wczesnym i ciemniejszym drewnem późnym. Tworzenie słoi jest cechą silnie związaną z sezonowością; nie występuje ono u wielu drzew i krzewów rosnących w tropikach.
- słupek: żeński organ płciowy roślin okrytonasiennych, zbudowany ze zrośniętych ze sobą owocolistków. Morfologicznie słupek składa się z rozszerzonej, występującej u podstawy, 1- lub wielokomorowej zalążni zawierającej zalążki, która następnie zwęża się przechodząc w tzw. szyjkę słupka (nie zawsze występuje) zakończoną znamieniem, na którym osadza się pyłek. Słupki mogą występować w kwiecie pojedynczo albo po kilka tworząc tzw. słupkowie.
- strąk: suchy, pękający dwoma szwami, zwykle wielonasienny owoc powstały z pojedynczego owocolistka. Cienka i skórzasta owocnia strąka nie jest zróżnicowana morfologicznie. Nasiona są ułożone wzdłuż szwu zrośnięcia brzegów strąka. Strąk jest owocem charakterystycznym zwłaszcza dla rodziny bobowatych, występuje więc u drzew takich jak robinia, glediczja, złotokap czy perełkowiec, ale także u wielu roślin zielnych - np. fasoli, grochu czy bobu.
- system korzeniowy palowy: system korzeniowy posiadający jeden centralny korzeń główny (palowy) rosnący pionowo w dół i odrastające od niego cieńsze korzenie boczne, od których odrastają następnie korzenie boczne drugiego rzędu itd. Palowy system korzeniowy jest typowy dla dużych i stabilnych drzew, takich jak np. sosna i dąb.
- system korzeniowy wiązkowy: system korzeniowy nie posiadający jednego wyróżnionego, grubego korzenia głównego (palowego), ale wiele równorzędnych, stosunkowo cienkich korzeni wyrastających z podstawy rośliny. Wiązkowy system korzeniowy jest typowy dla roślin jednoliściennych a także dla wielu krzewów.
- szypułka: nieulistniona część pędu, na której wyyrasta kwiat, a następnie owoc. Krótkie i grube szypułki bywają nazywane trzoneczkami. W przypadku braku szypułki mówimy o kwiatach i owocach siedzących.
- szyszeczka: jeden z typów kwiatostanów żeńskich, występujący zwłaszcza u drzew iglastych, ale też u niektórych liściastych (np. olsz i brzóz).
- szyszka: 1. kontener nasion roślin nagozalążkowych. Składa się z osi i osadzonych na niej zdrewniałych łusek nasiennych (powstających z pojedynczych owocolistków), na których umieszczone jest jedno lub więcej nasion. 2. nazwa używana czasami w stosunku do szyszeczki.
- szyszkojagoda: rodzaj szyszki o zmięśniałych i zrośniętych ze sobą łuskach nasiennych, zawierającej zwykle liczne nasiona. Szyszkojagody występują wyłącznie u jałowców.
- torebka: suchy, pękający, pojedynczy owoc powstały z 2 lub więcej owocolistków, posiadający skórzastą, często zdrewniałą owocnię. Po dojrzeniu sucha torebka pęka szczeliną lub klapami wzdłuż szwów zrośnięcia owocolistków i wysypuje nasiona (czasem nasiona są wysypywane poprzez specjalne otworki lub przez duży otwór powstały po odpadnięciu "wieczka"; mówimy wówczas o tzw. puszcze - np. makówka maku). Przykładami drzew tworzących torebki są wierzby i topole, z krzewów możemy tu wymienić bukszpan, forsycję i lilaka. Nietypowe, bo grube i skórzasto-mięsiste torebki tworzy kasztanowiec.
- trójlistkowy liść: liść złożony, składający się z trzech oddzielnych listków (można powiedzieć, że jest to równocześnie liść pierzasto złożony i dłoniasto złożony).
- trzoneczek: 1. występujący czasami łącznik pąku z pędem. W przypadku braku trzoneczka mówimy pąkach siedzących. 2. krótka i gruba szypułka kwiatu (owocu).
- twardziel: fizjologicznie martwa strefa drewna występująca w środkowej części przekroju pnia, zwykle ciemniej zabarwiona, ze względu na dużą twardość pełniąca głównie rolę mechaniczną. Obok gatunków posiadających twardziel zabarwioną (np. sosny, modrzewie, cisy, dęby, orzech włoski, śliwy, topole oprócz osiki) istnieją także gatunki o niezabarwionej twardzieli (np. jodła pospolita, świerk pospolity, lipy), o obu typach występujących równocześnie (np. jesion wyniosły, wierzba iwa) a także o drewnie beztwardzielowym (np. grab pospolity, buk zwyczajny, brzoza brodawkowata, topola osika, olsze, kasztanowiec zwyczajny). Twardziel jest "dopełnieniem" bielu.
- wachlarzyk: jeden z typów kwiatostanu.
- wegetatywne rozmnażanie: patrz bezpłciowe rozmnażanie.
- węzeł: miejsce na pędzie, z którego wyrastają liście.
- wiecha: jeden z typów kwiatostanu.
- wiecznie zielona roślina: roślina, której liście utrzymują się przez wiele sezonów wegetacyjnych (patrz także roślina zimozielona).
- wierzchotka: jeden z typów kwiatostanu.
- wolnopłatkowy okwiat: okwiat, którego płatki korony nie są zrośnięte ze sobą. Patrz także zrosłopłatkowy okwiat.
- wrębny kształt liścia: posiadający wcięcia o głębokości nie większej niż 1/2 połowy szerokości blaszki (a więc niezbyt głębokie).
- zalążek: żeński organ rozrodczy roślin nasiennych. Po zapyleniu i zapłodnieniu z zalążka powstaje nasiono, w którym znajduje się zarodek rośliny potomnej.
- zalążnia: dolna, zwykle rozszerzona część słupka kwiatu, powstała z jednego lub wielu zrośniętych ze sobą owocolistków, zawierająca 1 lub wiele zalążków. Zalążnia wchodzi w skład powstającego owocu.
- zapłodnienie: połączenie się gamet (in. komórek rozrodczych) męskiej i żeńskiej, w wyniku którego powstaje nowa komórka nazywana zygotą, stanowiąca początkową postać organizmu potomnego. Zapłodnienie roślin jest wynikiem zapylenia, czyli procesu prowadzącego do połączenia się męskiego pyłku kwiatowego z żeńskim zalążkiem.
- zapylanie: osadzanie pyłku kwiatowego na znamieniu słupka kwiatu u roślin okrytozalążkowych lub na tzw. okienku zalążka u roślin nagozalążkowych. Zapylanie ma za zadanie doprowadzić do zapłodnienia, czyli połączenia pyłku z zalążkiem, w wyniku którego to procesu powstaje zarodek rośliny potomnej. Zapylanie może być dokonywane przez wiatr lub przez zwierzęta (głównie ptaki i owady). Gdy osiadający na znamieniu pyłek pochodzi z tej samej rośliny mówimy o samozapyleniu, w przypadku zaś pyłku pochodzącego z innej rośliny mamy do czynienia z zapyleniem krzyżowym.
- zarodek: osobnik roślinny lub zwierzęcy we wczesnym etapie rozwoju zwanym okresem zarodkowym. Wśród roślin zarodki występują począwszy od paprotników.
- ząbkowany brzeg liścia: posiadający ostro zakończone wierzchołki i łagodne (zaokrąglone) doliny.
- zimozielona roślina: roślina, której liście utrzymują się co najmniej przez jedną zimę (patrz także roślina wiecznie zielona).
- złożony liść: liść składający się z wielu oddzielnych blaszek liściowych - tzw. listków. Wyróżniamy trzy główne rodzaje liści złożonych: pierzasto złożone, dłoniasto złożone oraz trójlistkowe.
- znamię słupka: część (zwykle zwieńczenie) słupka kwiatu roślin okrytonasiennych, na której osadza się pyłek w procesie zapylenia. Ilość znamion w danym słupku zależy od liczby owocolistków budujących ten słupek.
- zoochoria: sposób rozprzestrzeniania nasion polegający na ich roznoszeniu przez zwierzęta (zwykle są to ptaki, owady lub nietoperze).
- zrosłopłatkowy okwiat: okwiat, którego płatki korony są przynajmniej częściowo zrośnięte ze sobą. Patrz także wolnopłatkowy okwiat.
- żywica: kleista substancja wytwarzana przez niektóre rośliny, w tym głównie drzewa iglaste, służąca im do zabezpieczania ran przed grzybami i bakteriami. Może ona występować w drewnie, korze oraz igłach drzew iglastych, jest używana m.in. do wyrobu terpentyny i kalafonii. Bursztyn stanowi kopalną żywicę gatunków sosny i świerka.

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)