█ Zapraszam na swoją nową stronę Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych (https://www.rpdp.hostingasp.pl), na której znajdą Państwo najbardziej aktualne dane dotyczące rekordowych drzew w Polsce. Strona ma charakter otwarty - każdy może się zarejestrować i po zalogowaniu dodawać do bazy "swoje" drzewa wraz z ich pomiarami oraz zdjęciami. Bez zalogowania program pracuje w trybie "tylko odczyt" - dodawanie wpisów (także ich modyfikacja i usuwanie) nie jest możliwe, jednak bez przeszkód można przeglądać zgromadzone w bazie dane.

Nazwa "grusza" kojarzy się przede wszystkim z gruszkami, czyli dużymi, bardzo soczystymi i smacznymi owocami o charakterystycznym ("gruszkowatym") kształcie. Zdziwiłby się jednak ten, kto spodziewając się takich właśnie owoców miałby okazję zobaczyć, a tym bardziej skosztować owoców dziko rosnących w Polsce grusz polnych, stanowiących jedyny naturalnie występujący tu podgatunek gruszy pospolitej. "Ulęgałki", bo tak są one nazywane, to małe, brązowawożółte, twarde i cierpkie w smaku owoce, posiadające na dodatek grudkowaty miąższ. Określenie "gruszka" kojarzące się z dużym, soczystym i smacznym owocem dotyczy uprawianych odmian szlachetnych gruszy, zwanych zbiorczo gruszą pospolitą lub domową. Odmian tych hodowcy naliczyli już kilka tysięcy, a ich liczba stale rośnie. Jednym ze wspólnych protoplastów większości z nich (przynajmniej tych uprawianych w Europie) jest właśnie nasza rodzima, dziko rosnąca w lasach i w zadrzewieniach śródpolnych grusza polna.

Grusza pospolita to średniej wielkości drzewo liściaste o dość smukłej, gęsto ugałęzionej i często ciernistej koronie. Określenie "średniej wielkości" dotyczy drzew jako takich, bo jeśli chodzi o drzewa sadownicze, to osiągająca 20m wysokości i 1m średnicy pnia grusza pospolita ustępuje pod względem rozmiarów jedynie czereśni i orzechowi włoskiemu. Poza owocami drzewo wyróżnia się jajowatymi, błyszcząco ciemnozielonymi i niemal całobrzegimi liśćmi oraz kwiatami posiadającymi czysto białe płatki korony i różowoczerwone pylniki. Cechą charakterystyczną gruszy są także zwieszające się gałęzie gęsto pokryte grubymi krótkopędami i wraz z nimi tworzące czarniawy gąszcz.

Grusze są znane i wykorzystywane przez człowieka już od około 3000 lat, jednak ich uprawa na masową skalę rozpoczęła się dopiero w XVIII wieku (miało to miejsce w zachodniej Europie, dokładniej w Belgii i Francji).

Gatunek ten dzieli się na 3 podgatunki. Dwa z nich to dziko rosnące grusza polna (inaczej g. dzika, płonka, ulęgałka itp. - P. communis subsp. pyraster, syn. P. pyraster - jedyny podg. występujący naturalnie w Polsce) oraz grusza kaukaska (P. communis subsp. caucasica). Trzeci podgatunek - grusza pospolita (inaczej g. domowa, uprawna itp. - P. communis subsp. communis) - to ogromny (szacowany na 5000!), wielopostaciowy zbiór sztucznie wyhodowanych odmian uprawnych (uzyskanych m.in. z dwóch w/w podgatunków). Z odmian tych najczęściej uprawiane w Polsce są g. 'Szlachetna', g. 'Williamsa', g. 'Bokkreta' i 'Faworytka' (odmiany o owocach najlepszych do bezpośredniego spożycia) oraz 'Licpcówka', 'Luksusówka' i 'Paryżanka' (odmiany nadające się głównie na przetwory).
█ Gruszy polnej (dzikiej) jako gatunku pierwotnie występującego nie należy mylić ze zdziczałymi formami gruszy domowej.

  Występowanie

Zasięg. Europa (z wyjątkiem północnej), zachodnie rejony Azji. Ze względu na wyższe wymagania termiczne nie sięga tak daleko na północ jak jabłoń dzika. Biotop. Od nizin po niższe partie gór (do ok. 850 m.n.p.m.). Rośnie pojedynczo, nigdzie nie tworzy drzewostanów, występuje zwykle na obrzeżach widnych i ciepłych lasów liściastych i mieszanych (często z dębem), w zaroślach śródpolnych, na polach i miedzach, przy drogach itp. Preferencje. Posiada stosunkowo wysokie wymagania. Preferuje gleby zasobne, żyzne i wilgotne oraz klimat o ciepłym lecie, jest światłolubna, ale znosi lekkie zacienienie. Długość życia i tempo wzrostu. Drzewo o średniej długości życia, dosyć wolno rosnące. Osiąga wiek około 150-250(300) lat (odmiany uprawne żyją zwykle krócej - maks. do 150 lat).

  Zastosowanie

Dziko rosnące grusze (zwłaszcza g. kaukaska) są używane jako podkładki do szczepienia przy uzyskiwaniu odmian szlachetnych. Ich drewno jest używane m.in. w przemyśle meblowym. Poza tym nie znajdują one większego zastosowania; ich owoce ze względu na niewielkie rozmiary i cierpki smak są rzadko wykorzystywane (czasami używa się ich do skarmiania zwierząt). Duże znaczenie sadownicze posiadają natomiast nazywane zbiorczo gruszą domową odmiany uprawne gruszy pospolitej.

  Pokrój

Średniej wielkości drzewo liściaste o dość wąskiej, gęsto ugałęzionej koronie.
Rozmiary. Wysokość 15-20m. Średnica pnia 0.5-1(1.25)m.
█ Prawdopodobnie najgrubsza w Polsce grusza pospolita o pojedynczym pniu rośnie na polach niedaleko miejscowości Grąbczyn w gm. Szczecinek w woj. zachodniopomorskim. Obwód pnia tego drzewa wynosi 3.90m (Φ 1.23-1.32m), a wysokość jest równa 17.5m. O wiele grubsze pnie - o obwodach odpowiednio 6.20m i 5.39m - jednak wielokrotne i rozwidlające się poniżej 130cm, posiadają dwie inne grusze. Pierwsza z nich rośnie w miejscowości Rutki-Borki w woj. mazowieckim, druga natomiast, przedstawiona w Wybranych okazach, jest zlokalizowana w dzielnicy Piniowiec Tarnowskich Gór. Więcej informacji na temat rekordowych drzew - patrz dodatek Rekordy.
Szczegóły pokroju. Pień dosyć gruby, często pochylony lub wykrzywiony, pojedynczy. Korona bardzo gęsto ugałęziona, początkowo stożkowata (piramidalna) i stosunkowo wąska, u starych drzew może być dość szeroka, parasolowata lub rozczłonkowana. Konary grube i krótkie. Gałązki długie, zwieszające się, gęsto pokryte grubymi, wyraźnie widocznymi krótkopędami wraz z którymi tworzą gęsty i bardzo ciemny (w zimie prawie czarny) gąszcz.

Grusza pospolita jest dużym drzewem owocowym, posiadającym stosunkowo wąską za to gęsto ugałęzioną koronę. Początkowo kształt korony jest stożkowaty, z czasem staje się ona kolumnowa, a czasami też nieregularnie rozczłonkowana. Pień gruszy może osiągać nawet 1m średnicy! →/ → Charakterystyczne dla gruszy pospolitej są jej tworzące czarny gąszcz, bardzo gęste gałęzie pokryte grubymi, widocznymi z daleka krótkopędami.

  Wybrane okazy

█ Jedna z najgrubszych (druga?) grusz w Polsce (jest to grusza polna) rośnie na prywatnej posesji przy ul. Jagodowej 59, w dzielnicy Piniowiec Tarnowskich Gór (woj. śląskie). Obwód wielokrotnego, rozwidlającego się poniżej 130cm pnia wynosi wg oficjalnego rejestru z 2010 r. 5.39m (Φ 1.72m), natomiast wysokość drzewa to 11.8m (PG+BM, 2011, laser). Wiek drzewa jest szacowany na 150-200 lat. W 1998 r. nadano mu status pomnika przyrody, co stanowi dużą rzadkość wśród drzew owocowych.

Rekordowa, a równocześnie wyjątkowo urokliwa grusza polna rośnie w dzielnicy Piniowiec w Tarnowskich Górach. Ze względu na trudności techniczne (ogrodzenie), nie byłem w stanie wykonać dokładnego pomiaru obwodu pnia.

█ Grusza polna w Sierczy. Jest to prawdopodobnie najgrubsza grusza w woj. małopolskim. Rośnie ona posród pięknego starodrzewu przylegającego do kompleksu zabudowań Sióstr Urszulanek w Sierczy niedaleko Krakowa. Mierzony standardowo (na wys. 130cm) obwód pnia wynosi 4.12m (Φ 1.31m; PG, 2012), zaś wysokość drzewa jest równa 21m (PG, 2012, laser). Ok. 1.5m od ziemi pień rozwidla się na dwie części. █ Pomiary i zdjęcia mogłem wykonać dzięki uprzejmości Sióstr Urszulanek, w tym szczególnie Siostry Przełożonej Anny, która oprowadziła nas po parku i udzieliła wielu ciekawych informacji z nim związanych. Na koniec mogłem zobaczyć mapkę terenu z zaznaczonymi wszystkimi drzewami oraz szczegółowe tabele pochodzące z inwentaryzacji drzew sporządzonej w 1995 r. Serdeczne Bóg zapłać! → / →→ Grusza polna w Sierczy. Po prawej na tle pnia drzewa Siostra Anna. Jak stwierdził Krzysztof Borkowski, od którego otrzymałem informację o tym drzewie, To jest coś extra, przynajmniej dla mnie, spotkać pod pięknymi drzewami pięknych ludzi. No cóż, nic dodać, nic ująć...

█ Grusza polna w Lasotce. To niewysokie, ale wyjątkowo malownicze drzewo o bardzo rozłożystym i symetrycznym pokroju, tworzy wraz z otaczającymi je polami jedyny w swoim rodzaju sielski klimat. Minimalny obwód pnia w zakresie 0-130cm wypada na wysokości ok. 85cm i wynosi 3.41m (Φ 1.09m; PG+KW, 2014); jest to więc prawdopodobnie najgrubsza grusza w woj. mazowieckim, plasujca się równocześnie w czołówce najgrubszych jednopniowych okazów gatunku w Polsce.

  Korzenie

System korzeniowy palowy, mocno rozwinięty, średnio głęboki. Główna masa korzeni znajduje się na głębokosci 20-90cm (nieco głębiej niż u jabłoni i śliwy).

Stożkowato-jajowate pąki gruszy mają czerwonobrązowe łuski. Kora gruszy pospolitej jest dość głęboko spękana na prostokątne poletka.   Kora / Pędy i pąki Kora brunatnoszara, dość głęboko podłużnie bruzdowana i spękana na prostokątne poletka. █ Osobliwą cechą kory gruszy pospolitej jest to, że odwrotnie niż u większości innych drzew, jest ona jaśniejsza na dole pnia (brunatnoszara) niż w jego górnej części i na gałęziach (gdzie jest prawie czarna). Młode pędy ciemne, początkowo czerwonawobrązowe i owłosione, potem czarniawe i łysiejące. Krótkopędy często przekształcone w ciernie (nie dotyczy niektórych odmian sadowniczych). Pąki mieszane, stożkowato-jajowate, długo zaostrzone, czerwonobrązowe, boczne odstające od pędów.

Eliptyczne, błyszczące liście gruszy są niemal (czasem zupełnie) całobrzegie. Jesienią liście przebarwiają się na żółty kolor.   Liście Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka eliptyczno-jajowata do okrągławej, długości 3-8cm, na wierzchu krótko zaostrzona, bardzo drobno piłkowana lub nawet częściowo całobrzega, zagięta do góry wzdłuż środkowego nerwu, z wierzchu błyszcząco żywozielona do ciemnozielonej, od spodu jaśniejsza, początkowo owłosiona, później łysiejąca, dość sztywna. Ustawienie: skrętoległe na stosunkowo długich, 2-5cm ogonkach. Okres występowania: IV-X. Liście zaczynają się rozwijać około połowy kwietnia, wraz z kwiatami. Jesienią przebarwiają się na żółto.

Kwiaty Obupłciowe, owadopylne, tworzone w dużych ilościach i zebrane na krótkopędach we wzniesione, 3-9 kwiatowe baldachgrona. Pojedyncze kwiaty stosunkowo duże, o średnicy 2-4cm, posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony czysto białe (różnica w stosunku do jabłoni!), kielicha - bladozielone. Pręciki w liczbie 20-30, ustawione w kilku 5-10 członowych okółkach, z różowoczerwonymi pylnikami. Słupek wielokrotny, dolny, owocolistki nie zrośnięte u podstawy (różnica w stosunku do jabłoni!). Okres kwitnienia: IV (równocześnie z rozwojem liści). Kwiaty zaczynają się rozwijać około połowy kwietnia. → Kwiaty gruszy pospolitej posiadają czystobiałe płatki korony wielokrotny, zielonawy słupek i różowoczerwone pylniki pręcików.

Owoce i nasiona Tzw. gruszki - jabłkowate owoce pozorne z lekko wydłużoną, kliniowato zbieżną podstawą, osadzone na grubych i stosunkowo długich szypułkach. Są zbudowane ze skórzastej komory zawierającej nasiona oraz otoczającego ją miąższu okrytego cienką skórką. Nasiona ciemnobrązowe do czarnych, płaskie, podobnie jak u jabłoni kształtem i wielkością przypominające kroplę wody. Owoce dziko rosnących podgatunków są małe - długości 2-3cm, brązowawożółte, ich smak jest bardzo cierpki i kwaśny, a dodatkowo są one twarde i posiadają liczne skupienia grubościennych komórek (tzw. komórki kamienne); wady te częściowo znikają w trakcie leżakowania owoców czyli tzw. "uleżenia", a także po poddaniu ich działaniu przymrozków. Uprawiane odmiany szlachetne tworzą duże, bardzo soczyste i smaczne (nie wymagające też leżakowania) owoce. Okres dojrzewania owoców: IX-X. █ Owoc gruszy stanowi przykład tzw. "owocu rzekomego", czyli takiego, w którego budowie obok zalążni uczestniczą także inne części rośliny. W przypadku gruszy taką częścią jest silnie rozrastające się dno kwiatowe, które tworzy miąższ. Właściwym owocem natomiast, powstającym ze zrośniętych owocolistków, jest sama skórzasta torebka otaczająca nasiona. → / ↓ Gruszki uprawianych odmian gruszy pospolitej są duże, soczyste i miękkie. Podobnie jak u jabłek, ich skórzasta komora nasienna jest podzielona na 5 gwiaździsto ułożonych części, z których każda zawiera zwykle po 2 nasiona.

  Galeria zdjęć

Zobacz galerię...

Początek strony

MOJEDRZEWA.PL

Copyright © 2006-2024 by Piotr Gach

Zobacz też:
Rejestr Polskich Drzew Pomnikowych
Tomasz Niechoda, Janusz Korbel -
Drzewa Białowieskiego Parku Narodowego
Monumental Trees
Konkurs Drewno jest wspaniałe (Nadleśn. Łopuchówko)